زبان گنجشک

نام دیگر: ون

نام علمی: Fraxinus excelsior

 

زبان گنجشک چندین گونه دارد. مانند سایر درختان در اوایل بهار برگ می‌دهد. برگ‌هایش شانه‌ای مرکب است و پانزده ته­برگچه­ی بیضی شکل و کمی نوک تیز با دندانه‌های ریز  دارد و پشت برگ‌ها صاف و بدون کرک است. گل‌هایش به رنگ قرمز مایل به قهوه ای است که معمولا” قبل از برگ‌ها در اوایل بهار ظاهر می‌شوند. این گل‌ها به صورت خوشه‌ای تبدیل به میوه می‌شوند. هر دانه‌ی میوه  بالی بیضی شکل دارد که انتهای آن تیره و قاعده­ی آن قوسی است که در آن یک دانه وجود دارد. دانه باریک و طویل، قهوه‌ای رنگ و شبیه به زبان گنجشک است. در نواحی معتدل زمین می‌روید. شاخه‌های جوان آن تیره رنگ و سیاه و تنه‌ی درخت به رنگ خاکستری است. این درخت عمری طولانی دارد و بر یک پایه می‌روید. کنده‌ی آن در قسمت پایین مانند یک یا چند غده در هم پیچیده است. تنه‌ی آن بستگی به طول عمرش دارد و چون عمر طولانی دارد آن را در بسیاری از خیابان‌ها و پارک‌های عمومی می‌کارند. رشد زیادی می‌کند. به همین دلیل هر ساله در پاییز شاخه‌های آن را می‌برند. در سال آینده در ایام بهار و تابستان باز به حال قبلی خود بر می‌گردد.

زبان گنجشک طبیعت گرم و خشک دارد.

قسمت مورد استفاده: برگ

شست و شوی کلیه، مثانه: بیست و پنج گرم زبان گنجشک را با یک و نیم لیوان آب سرد بگذارید یک جوش بزند و  به مدت بیست دقیقه دم کنید. یک ساعت بعد آن را صاف کنید و روزی دو مرتبه ترجیحاً صبح و عصر تا بهبودی بنوشید.

رماتیسم: پانزده گرم برگ خشک زبان گنجشک را با یک لیوان آب جوش به مدت سی دقیقه در قوری چینی دم کنید و بعد از هر غذا با کمی عسل شیرین کنید و بنوشید.

نقرس: سی گرم برگ زبان گنجشک را نرم کوبیده و در ظرف مسی سفید شده به مدت بیست دقیقه با یک لیوان آب دم کنید و پس از صاف کردن آن را با عسل شیرین کنید و صبح و عصر بنوشید.

تب: ده گرم برگ خشک زبان گنجشک را نرم کنید و به مدت بیست دقیقه در قوری دم کنید و شب موقع خواب بنوشید.

لکنت زبان: ده گرم برگ خشک شده زبان گنجشک را با دست شکسته و مغز وسط برگ را خارج کرده به همراه ده گرم عاقرقرها و یک قاشق چایخوری تخم قرفه  و هفتاد و پنج گرم مویز سیاه را شکافته هسته‌های آن‌ها را بیرون آورید بعد با هم مخلوط وبکوبید خمیر یکدست بدست آمده خمیر را به قطر یک سانتی‌متر لوله کنید. بعدا” لوله را به حبه های کوچک تقسیم کنید. حبه‌های آماده شده را در جایی دور از آلودگی گردو غبار نگهداری کنید. صبح و ظهر وشب یک عدد میل شود.

روش دوم:‌ پنج گرم برگ خشک شده زبان گنجشک را با دست شکسته و مغز وسط برگ را خارج کرده را جدا کرده  را با یک لیوان آب‌جوش دم کنید و با عسل شیرین شود بعد ازهر وعده غذا بنوشید چند روزی ادامه دهید.

 

 

خواص دارویی گیاه زبان گنجشک  :
1. طبع این گیاه گرم و خشک است.
2. خلط‌آور می‌باشد.
3. پوست این درخت تلخ و قابض است به عنوان تونیک و تب‌بر استفاده می‌شود.
4. برای نقرس 10گرم برگ خشک درخت ون را در 200 گرم آب جوشانده 3 ساعت دم‌کرده هر 3 ساعت یک فنجان به مدت 8 روز میل شود.
5. برای درمان تب 6 گرم در 150 سی‌سی آب‌جوش دم‌کرده روزی 3 فنجان بنوشید.
6. جهت یبوست 6 گرم برگ‌های درخت ون را در 150 سی‌سی آب جوشانده شب بنوشید.
7. جهت تسکین درد رماتیسم 12 گرم از برگ‌های درخت ون را در 200 سی‌سی آب جوشانده بنوشید.
8. میوه درخت ون 3 گرم را در 100 سی‌سی آب جوشانده صاف نموده میل شود جهت درد مفاصل مفید می‌باشد.
9. برای تقویت نیروی جنسی50گرم تخم درخت ون را در 500 گرم عسل مخلوط نموده روزی یک قاشق غذاخوری با یک لیوان آب میل کنید.
10. برای درمان خفقان و تنگی‌نفس 15 گرم تخم زبان گنجشک را در 300 سی‌سی آب جوشانده روزی 3 – 4 فنجان بنوشید.
11. جهت سرفه مزمن از جوشانده تخم زبان گنجشک استفاده شود.
12. جهت درد کمر و رحم 20 گرم تخم زبان گنجشک را در 400 سی‌سی آب 30 دقیقه جوشانده هر 4 ساعت یک فنجان بنوشید.

درخت زبان گنجشک

در ایران در اغلب شهرها، درخت زبان گنجشک ، به «دردار» و «ون» معروف است ولی گونه های مختلف آن در نواحی مختلف دارای اسامی محلی متعددی است. از جمله در آستارا، گیلان، نور ، کجور، مازندران، گرگان، ارسباران و لرستان «وان، وَن و وند»، در رامیان و لرستان «و نو»، در کردستان و قاسملو رضاییه «بناو»، در بختیاری، فریدن و چهارمحال «بنو» و در ممسنی «بینو» در مریوان «نباوج» و در فارس «اهر» و در آذربایجان «قوش دیلی» و در لاهیجان و گیلان «تلک وتلکوچی» و در اطراف رضاییه «خوش تباخ». در کتب طب سنتی ایران با نامهای عربی آن «لسان العصفور» و «لسان العصافیر» و میوه آن حب الوز» نامبرده می شود. به فرانسوی Frene و Frene commun و به انگلیسی Ash tree، Common ash و European ash گفته می شود. درختی است از خانوادة Oleaceae جنس Fraxinus نام علمی آن Fraxinus excelsior L ومترادفهای آن F.oxyphylla Bourg و F.parvifolia Willd و F.hookeri Wenz می باشد.

مشخصات

زبان گنجشک درختی است متوسط القامت با جوانه های سیاه رنگ، پوست تنة آن خاکستری تیر و برگهای آن شانه ای مرکب دارای 15-9 برگچه بیضی شکل و کمی نوک دار و با دندانه های ریز، پشت برگها صاف و عاری از کرک است. گلها به رنگ قرمز مایل به قهوه ای و معمولاً قبل از برگها در بهار ظاهر می شود. میوه آن دارای بال و بال آن بیضی، انتهای آن تیز ولی قاعدة آن قوسی و در آن یک دانه قرار دارد. تکثیر این درخت با کاشت بذر آن صورت می گیرد. درخت زبان گنجشک معمولاً از سال 15-14 به بعد شروع به میوه دادن می نماید. میوة آن در پاییز پس از ریزش برگها روی درخت می ماند و تا بهار سال بعد به شاخه آویزان است. برای کاشت ، تخم آن را در پاییز لای ماسه پهن می کنند و نگه می دارند تا بهار سال بعد که کاملاً برسد و کامل شود. در بهار ابتدا آن را در خزانه ای که باخاک مناسب تهیه شده باشد، در عمق 3-2 سانتی متر کاشته و پس از 2 سال که نهالهای جوان رشدکافی نمودند به محل اصلی منتقل می شوند. فلورا ایرانیکا معتقد است گونه ای از زبان گنجشک که در شمال ایران می روید گونه ای است فرعی با نام علمی F.excelsiot L. sub Coriatiaefolia (Scheele) Murr..

 

ترکیبات شیمیایی

در زبان گنجشک اسانس و گلوکوزید فراکسین وجود دارد و به علاوه از این درخت Manna یا من گرفته می شود که مشخصات و خواص آن در بخش من ها در سایر جلدهای این مجموعه گفته شده است . در گزارش دیگری آمده است که در برگ و پوست درخت گلوکوزید فراکسین یا فراکسوزید وجود دارد که از هیدرولیز آن می توان گلوکوز و مادة فراکستین به دست آورد. در تخم زبان گنجشک در حدود 25 درصد ماده چرب با بوی مخصوص و طعم ملایم به رنگ زرد یافت می شود این چربی خوراکی و قابل استخراج و در صابون سازی مصرف می شود. در برگ و پوست درخت زبان گنجشک علاوه بر گلوکوزید موادی به نام مانیت اینوزیت و کوئرستین، دکستروز ، مالیک اسید، مقداری صمغ، تانن و اسانس وجود دارد.

 

خواص – کاربرد

در هند پوست زبان گنجشک را که تلخ وقابض است به عنوان تونیک و تب بر تجویز می کند. برگهای آن مسهل است. زبان گنجشک طبق نظر حکمای طب سنتی از نظر طبیعت گرم و خشک است. جوشاندة برگ آن برای رفع نقرس و روماتیسم مؤثر است. اگر گرد برگ آن را به طور خشک بخورند همان اثر را دارد. ضمناً برگ آن ملین و مسهل و مدر و معرق است. دم کردة پوست ساقه های ‍جوان آن که تلخ و قابض است اثر تب بر و خلط آور دارد.

تخم زبان گنجشک که سطح خارجی آن کمی تیره رنگ و داخل آن سفید مایل به زرد با طعمی تند و تلخ می باشد که مربوط به روغن آن است. قدرت دارویی آن تا ده سال می ماند. خوردن تخم زبان گنجشک درد پهلو و تهی گاه را تسکین می دهد و برای خفقان ، تنگی نفس و سرفة مزمن مفید است و ضمناً برای دل پیچه، درد شکم، درد کمر و رحم، داده شود. برای نقرسهای مزمن این دم کرده یک هفته تا یک ماه ممکن است ادامه یابد. در استعمال خارجی از جوشاندة 125-40 گرم گرد برگ و ریشه در 1000 گرم آب می توان استفاده کرد.

تهیه دم کردة برگ زبان گنجشک، برگ خشک زبان گنجشک 50-10 گرم، آب جوش 1000 گرم و برگها را در آب جوش ریخته 3-2 ساعت دم می کنند و بگذارند سرد شده و صاف نمایند و در عرض روز بیاشامند. به عنوان مسهل و ضد نقرس بسیار مؤثر است.

جوشانده برگ زبان گنجشک: برگ 30 گرم، آب 1000 گرم را خوب بجوشانند و صاف کنند و فنجان بخورند. به عنوان تب بر از جوشاندة 50-20 گرم پوست ساقه های جوان زبان گنجشک در 1000 گرم آب استفاده می شود که یک فنجان از آن را قبل از هر غذا بخورند. جوشاندة تخم آن نیز به مقدار 20 گرم تخم در 1000 گرم آب ملین و مدر خوبی است.

در چین مرسوم است برگهای گونة Fraxinus griffithii Clarke را خشک کرده و خرد نموده مانند سیگار دود می کنند و می کشند ]دراگن دورف[. از نظر طعم و بو شبیه تریاک است ولی نتایج سوء بعدی آن را ندارد ]اپهوف[.

گونه های دیگری نیز به نام زبان گنجشک با اسامی محلی کم و بیش مشابه در مناطق مختلف می رویند که از نظر خواص دارویی نیز شبیه هستند از جمله گونةFraxinus rotundifolia Mill. است که دارای تحت گونه های متعددی در نواحی مختلف ایران می باشد. این گونه و تحت گونه های آن خیلی شبیه ون می باشند. برگهای آن کبود رنگ نیزه ای با نوک تیز و باریک و دارای دندانه های مشخص و فاصله دار است.

گونة دیگری که بومی مناطق مدیترانه ای و خاور نزدیک است و در ایران به طور وحشی وجود ندارد و فقط به سبب گلهای سفید زیبایی که دارد در باغها به عنوان درخت زینتی کاشته می شود، گونه ای است که به فارسی «زبان گنجشک گل» نامیده می شود. به فرانسوی به آن Frene amanne, Frene a flerur و Ornier و به انگلیسی Flowering ash و Manna ash گویند. این درخت نیز مانند سایر گونه ها ا زخانوادة Oleaceae و نام علمی آن Fraxinus ornus L. و مترادفهای آنF.florifera Scop و Ornus europaea Pers می باشد.

مشخصات

زبان گنجشک گل در ختی است کوچک که بلندی آن تا 6 متر می رسد. برگها و میوة آن شبیه زبان گنجشکها است . گلهای آن زیاد، مجتمع ، سفید در انتهای شاخه های گل دهنده ظاهر می شود و بسیار زیبا می باشد. این درخت بومی جنوب ایتالیا است خصوصاً در جزیرة سیسیل می روید و من که از این درخت گرفته می شود به عنوان مان سیسیل در بازار دارویی دنیا معروف است و مان تجارتی می باشد که از شیر خشتهای مرغوب می باشد. این مان یا من در اثر نیش حشره ای به نام Cicata orni. L به شاخه های درخت به طور طبیعی به خارج ترشح می شود ولی چون مقدار آن از این طریق زیاد نیست معمولاً برای برداشت محصول بیشتر مان شکافهایی به تنه و ساقه های درخت وارد می کنند تا مقدار بیشتری مان جاری شود.

مان حاصل از زبان گنجشک گل مرغوبترین نوع مان و شیرخشت تجارتی است. رنگ آن سفید مایل به زرد و متبلور است. بوی آن نامطبوع و کمی تهوع آور، طعم آن ابتدا شیرین ولی پس از آن تند و تلخ می شود و نظر به خواص دارویی زیادی که دارد ارزش آن در بازار از سایر مانها بیشتر است. 

ترکیبات شیمیایی

از پوست تنة درخت زبان گنجشک گل مانیت و گلوکوزید فراکسین گرفته می شود [G.I.M.P] . در گزارش دیگری آمده است که از پوست درخت علاوه بر مواد یاد شده اسکولین می گیرند و از غنچه های گل آن سیکورین گرفته می شود . مادة سیکورین تنها مادة مشتق از کومارین است. [S.G.I.M.P] .

خواص – کاربرد

از نظر خواص برگها و میوه های آن شبیه زبان گنجشک است ولی مان حاصل از این گونه از سایر مانها مرغوبتر است که معمولاً به عنوان مسهل ملایم از آن استفاده می شود و برای کودکان داروی بسیار خوبی است. مقدار مصرف این شیرخشت به عنوان مسهل کودکان تا سه سالگی 15-5 گرم و تا 5 ساله 20-10 گرم و از 5 سال به بالا 30 گرم و برای اشخاص بزرگ سال 60 گرم است. ..