طب سنتی و طب سوزنی

نجوم و طبیعیات
=========

از دیدگاه مکتب طب سنتی ایران، جهان هستی شامل جمادات، نباتات (گیاهان) و حیوانات از عناصر چهارگانه آتش، هوا، آب و خاک شکل یافته اند که تحت تأثیر اجرام سماوی همچون: سیاره زحل، مشتری، مریخ، شمس، زهره، عطارد و قمر و گردش افلاک قرار می گیرند . 
هریک از عناصر چهارگانه دارای دو کیفیت از چهار کیفیت (سردی یا گرمی) و (تری یا خشکی) می باشد که از میان به کیفیت گرمی یا سردی کیفیات فاعله (به دلیل اثرگذار بودن بر دو کیفیت تری و خشکی) و کیفیت تری یا خشکی را کیفیات منفعله می دانند. سیارات نیز هرکدام دارای دو کیفیت می باشند.

کیفیات اجرام سماوی:

1 - مشتری:گرم و تر به اعتدال
2 - زحل:سرد و خشک به افراط
3 - مریخ:گرم و خشک به افراط
4 -شمس: گرم و خشک به اعتدال
5 -زهره:سرد و تر به اعتدال
6- عطارد:سرد و خشک و خشکی بر آن غالب
7 -قمر:سرد و تر و تری آن غالب


اجرام سماوی نیز تحت تأثیر یکدگر بوده به طوریکه عقیلی خراسانی در کتاب مخزن الادویه زهره را مشارک مشتری ،عطارد را مشارک زحل و قمر را مشارک شمس معرفی می کند. 

نباتات و احجار به اعتبار کیفیات خود به هر یک از کواکب منسوب شده اند و بعضی از آنها به اعتبار دو کیفیت خود منسوب به دو کوکب اند مانند: 
پیاز که به حرارت و حدت به مریخ و به اعتبار رطوبت به زهره منسوب است 
افیون به اعتبار برودت به زحل و به اعتبار یبوست هم به زحل و هم به عطارد 
همچنین موادی که از دیدگاه طب سنتی ایران به چند کیفیت منسوب هستند، به سبب تعدد کیفیات به چند کوکب منسوب شده اند مانند:

بقیه مطالب را در ادامه مطلب ملاحظه فرمایید

چوب چینی و جدوار و فادزهر و هر دوای مرکب القوی 

گاه اجزای بعضی اشجار و نباتات به اعتبار اختلاف کیفیات و رنگ ها و خواص منسوب به چند کوکب می باشند مثلا ریشه گیاه منسوب به کوکبی و پوست او به کوکب دیگر و خار آن به کوکبی و گل آن به کوکبی و برگ و ثمر آن به کوکبی و تخم و لحم و آب آن هر یک به کوکبی مانند: 
اترج (بالنگ) و نارنج و شفتالو و انبه و انار و امثال اینها 

         
ویژگی های هر جرم سماوی:

* منسوب به زحل *
به صورت خلاصه ادویه اغبر خاکستر رنگ و یا سیاه خار دار زمخت بدبو که در اراضی و اماکن صلبه مملسه جنوبیه تکون یابند آنچه از آنها در صلاح و نیکویی حال زحل و رجعت و استقامت و شرف آن تکون یابد جهت امراض طحال نافع و آنچه در بدی حال و رجعت و هبوط آن تکون یابد منحوس و مضر باشند و از این کیفیت و خاصیت و اثر آن را دریافت نمایند.

* منسوب به مشتری *
مجملاً ادویه با دهنیت (روغنی) خوش بو و خوش طعم است که گل آنها سرخ یا آسمانگونی و برگ آنها صاف باشد و در مواضع جیده و چرب روییده اند. این مواد برای کبد و بیماری های آن نافع هستند و موجب صاف کردن خون و بهبود جراحت و زخم می شوند.

* منسوب به مریخ *
مجملاً ادویه مایله به حمرت و خشن و خاردار است و آنچه سوزاننده ومحل مناسب رویش آن اماکن یابسه باشد.

* منسوب به شمس * 
مجملاً ادویه رسیده خوشبوی لذیذ شیرین و خوش رایحه، گل و برگ آنها سرخ و خصوصاً در مواضع مکشوفه که شعاع آفتاب بدان ها برسد و این مواد مقوی قلب و روح و چشم اند.

* منسوب به زهره * 
مجملاً ادویه که طعم آنها شیرین و رایحه آنها خوش و گل و برگ آنها نرم باشد. قوای شهوانیه و امراض زنان و رحم و مذاکیر و امراض بارده رطبه غیر مفرط را نافع اند و زیاده کننده شحم و سمن (چربی) و منی

* منسوب به عطارد * 
مجملاً ادویه ایست که برگ آنها غلیظ و نرم و ملایم و آبدار باشد و در زمینهای نمناک و آبدار و در میان آب رویند.


منابع:

1- محمدحسین عقیلی خراسانی، مخزن الادویه ، تصحیح دکتر شمس اردکانی، انتشارات دانشگاه تهران، ص: 89-93
2- اکبر ارزانی، مفرح القلوب، تصحیح اسماعیل ناظم، ص: 223-225